Fotostarzenie skóry to proces uszkadzania skóry przez promienie słoneczne, prowadzący do przedwczesnych oznak starzenia. Uważa się, że między 70 a 90% zmarszczek i utraty elastyczności skóry jest związane z ekspozycją na promieniowanie UV.
Ekspozycja na promienie UVA i UVB ma kluczowe znaczenie w przyspieszeniu procesu starzenia. Fotostarzenie zazwyczaj zaczyna się około 20 roku życia, a skala uszkodzeń jest proporcjonalna do czasu spędzanego na słońcu bez odpowiedniej ochrony.
Proces fotostarzenia jest długotrwały. Eksperci zwracają uwagę, że szkody powstałe w młodym wieku, na przykład w wieku 15 lat, mogą stać się widoczne dopiero po 40 roku życia. Widoczne zmiany skórne są wynikiem nagromadzonych uszkodzeń spowodowanych przez słońce, na które jesteśmy narażeni przez całe życie.
Różnicujemy naturalne starzenie się skóry, które jest związane ze zmianami hormonalnymi w trakcie menopauzy, od fotostarzenia spowodowanego promieniowaniem UV. Fotostarzenie różni się od naturalnego starzenia specyficznymi objawami biochemicznymi, histologicznymi i klinicznymi. W kosmetologii fotostarzenie, czyli uszkodzenia skóry wywołane słońcem, określane jest także, jako „przedwczesne starzenie się skóry”.
Oznaki fotostarzenia różnią się od objawów naturalnego starzenia, choć oba procesy mogą zachodzić równolegle. Fotostarzenie charakteryzuje się, jako specyficzny rodzaj uszkodzenia skóry związanego z nadmierną ekspozycją na słońce. Współczesne kobiety często dążą do uzyskania opalenizny, spędzając dużo czasu na słońcu lub w solarium, co naraża ich skórę na fotostarzenie. Rynek kosmetyczny oferuje liczne produkty chroniące przed szkodliwym działaniem promieni UV. Pomimo wzrostu świadomości zdrowego stylu życia, liczba przypadków fotostarzenia skóry wzrasta, co jest trendem zauważalnym wśród ekspertów.
Światło słoneczne jest niezbędne dla życia, a jego pozytywny wpływ na skórę jest oczywisty. Jednak nadmierne opalanie, długotrwała ekspozycja na bezpośrednie działanie promieni słonecznych i częste korzystanie z solarium mogą prowadzić do zmian skórnych związanych z fotostarzeniem.
Ekspozycja na promienie UVA powoduje zwiększony podział komórek macierzystych naskórka – keratynocytów, które są odpowiedzialne za odnowę naskórka. Zaburzony rozwój keratynocytów może prowadzić do nierównomiernego rogowacenia i pogrubienia naskórka. Taki stan skóry inicjuje w skórze właściwej proces zwaną „elastozą słoneczną”, co obejmuje zniszczenie włókien elastyny, powstawanie stanów zapalnych, przekrwienie naczyń włosowatych i rozwój teleangiektazji.
Rozpoznanie różnic między młodą, zdrową skórą a tą poddaną procesowi starzenia jest możliwe nawet dla laika. Wyróżniamy sześć kluczowych cech zdrowej skóry:
Jednolity koloryt bez przebarwień.
Dobra elastyczność, świadcząca o zdrowym napięciu skóry.
Brak zmarszczek, blizn, czy innych defektów, co wskazuje na normalną teksturę skóry.
Odpowiednia wilgotność, zapobiegająca suchości.
Brak wyraźnych objawów chorobowych.
Odporność na negatywne czynniki zewnętrzne i infekcje.
Fotostarzenie, czyli starzenie skóry pod wpływem światła słonecznego, nasila wszystkie zjawiska związane ze starzeniem się skóry. Zmarszczki są bardziej widoczne, skóra staje się cienka i sucha, a objawy łojotokowego rogowacenia stają się wyraźniejsze.
Przyczyną fotostarzenia jest ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe, które możemy podzielić na ostrą i przewlekłą. Ostra ekspozycja objawia się oparzeniami słonecznymi i przebarwieniami skóry. Natomiast przewlekła ekspozycja prowadzi do zmian naczyniowych, pojawienia się nowotworów skóry, zaburzeń pigmentacji, oraz zmian w turgorze, elastyczności i kształcie skóry.
Przewlekłe naświetlanie promieniami UV prowadzi do widocznych zmian naczyniowych, takich jak krwotoki skórne, rozlany rumień i teleangiektazje. Klinicznie objawia się to dyschromią – zaburzeniami pigmentacji, takimi jak piegi, bielactwo nabyte, czy soczewicowate plamy.
W historii dermatologii opisano wiele typowych zmian skórnych spowodowanych przewlekłym promieniowaniem UV. Zaliczamy do nich m.in. „skórę chłopów” czy chorobę Favre-Racouchota. Fotostarzenie charakteryzuje się suchością skóry, zmniejszeniem jej turgoru i elastyczności oraz wyraźnym wzorem skóry.
Histologiczne Oznaki Fotostarzenia
Fotostarzenie objawia się różnymi zmianami ilościowymi i jakościowymi w skórze. W naskórku może dojść do zaniku warstwy rogowej lub nadmiernego rogowacenia. Zmiany te obejmują wszystkie warstwy naskórka, prowadząc do uszkodzenia keratynocytów i pogrubienia błony podstawnej. Fotostarzenie skóry właściwej manifestuje się bazofilową degeneracją kolagenu, zniszczeniem włókien kolagenowych i zastąpieniem ich uszkodzonymi strukturami.
Starzenie się skóry związane z wiekiem (chronologiczne) i fotostarzenie mają swoje specyficzne różnice. Naturalne starzenie się skóry charakteryzuje się zanikiem tkanek, rozwijaniem się brodawek łojotokowych i ksantelaz. W okresie menopauzy spowalnia się naturalna odnowa skóry, zmniejsza się synteza kwasu hialuronowego i kolagenu. Niedobór estrogenów i spadek poziomu progesteronu i estradiolu prowadzi do androgenizacji u kobiet, co objawia się hirsutyzmem, trądzikiem i łojotokiem, a także łysieniem androgenowym. Zaburzenia w wydzielaniu sebum i zmiana jego składu mogą prowadzić do łojotokowego zapalenia skóry.
Fotostarzenie, w odróżnieniu od naturalnego procesu starzenia, charakteryzuje się bardziej wyraźnymi i nasilonymi objawami. Zmiany spowodowane długotrwałym działaniem promieniowania UV są bardziej intensywne, a ich skutki często wymagają specjalistycznej interwencji dermatologicznej.
Zapobieganie fotostarzeniu
W obliczu objawów fotostarzenia, kluczowym elementem terapii jest obowiązkowa fotoprotekcja skóry (ochrona przed promieniowaniem UV), wspierana przez różnorodne procedury kosmetyczne.
Fotoprotekcja opiera się na strategiach minimalizujących ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe. W tym celu wykorzystuje się zarówno fotoprotektory egzogenne, jak i endogenne.
Działanie endogennych fotoprotektorów koncentruje się na osiąganiu efektów antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych, ograniczaniu powstawania wolnych rodników oraz przyspieszaniu procesów regeneracyjnych. Efekty te są rezultatem działania witamin E (octan tokoferolu), C (kwas askorbinowy), A (retinol), beta-karotenu, selenu, flawonoidów, aspiryny, leukopenu, dysmutazy ponadtlenkowej, indometacyny, leków przeciwmalarycznych, środków przeciwhistaminowych i innych. Przemysł farmaceutyczny oferuje zrównoważone kombinacje preparatów fotoprotekcyjnych.
Zewnętrzną ochronę skóry przed słońcem zapewniają egzogenne fotoprotektory, w postaci specjalnych kremów, emulsji, olejków, sprayów. Skuteczne filtry przeciwsłoneczne powinny zawierać filtry chemiczne. Ich regularne stosowanie przez minimum pół roku przyczynia się do poprawy tekstury skóry, redukcji liczby plam soczewicowatych i zmarszczek, a także do rozjaśnienia miejscowo występujących obszarów pigmentowanych.
Metody walki z fotostarzeniem
Przeciwdziałanie fotostarzeniu możliwe jest dzięki różnym zabiegom kosmetycznym. Do najbardziej dostępnych należą peelingi chemiczne średnie lub głębokie z użyciem kwasów trójchlorooctowych, owocowych, fenolu, retinolu i innych. Peelingi te działają kompleksowo: wybielają, złuszczają i nawilżają skórę. W kwestii wygładzania powierzchni skóry, skuteczne są różne metody fizyczne, takie jak laserowy resurfacing, dermabrazja, mikrodermabrazja oraz fotoodmładzanie, które polega na kompleksowym działaniu pulsującej energii cieplnej i świetlnej. Fotoodmładzanie zdobywa coraz większą popularność.
Alternatywna opalenizna
Aby chronić skórę przed negatywnym wpływem promieniowania UV i fotostarzeniem, można zastosować sztuczne zabarwienie skóry za pomocą produktów samoopalających. Stosowane są one w dermatologii do maskowania odbarwionych obszarów skóry, jak w przypadku bielactwa nabytego. Preparaty zawierające ketosacharydy (pochodne fruktozy i glukozy) zapewniają przejściowy efekt barwienia warstwy rogowej naskórka. Opalenizna pojawia się kilka godzin po zastosowaniu i utrzymuje się przez około 5-6 dni. Produkty samoopalające do twarzy mają wyższą zawartość ketosacharydów, z uwagi na krótszy cykl odnowy komórek naskórka twarzy niż ciała. Preparaty te są bezpieczne dla skóry, nie powodują zmian komórkowych, nie wpływają na produkcję melaniny i nie wchłaniają się do krwioobiegu.
Należy unikać stosowania produktów samoopalających bezpośrednio po użyciu mydła, gdyż lekko zasadowy odczyn skóry może spowodować nienaturalne, żółtawe zabarwienie. Aby uzyskać optymalny efekt samoopalania, zaleca się utrzymywanie prawidłowego równowagi kwasowo-zasadowej skóry, stosując preparaty tonizujące, nawilżające lub produkty o wysokim wskaźniku pH (hydroksykwasy, kwas azelainowy itp.).
Nierównomierny efekt samoopalacza może wynikać z różnej grubości warstwy rogowej naskórka lub błędów w aplikacji produktu. Aby temu zapobiec, stosuje się środki keratolityczne i keratoplastyczne (np. kwas salicylowy, benzoesowy, azelainowy, mlekowy) oraz peelingi. Równomierne rozprowadzenie samoopalacza ułatwiają pochodne silikonu w składzie produktów. Przygotowanie skóry do sztucznego opalania można przeprowadzić samodzielnie w domu lub profesjonalnie w gabinecie kosmetycznym.
Spożywanie pokarmów bogatych w karoten (np. pomarańcze, marchew) również może przyczynić się do sztucznego zabarwienia skóry. Karoten stosuje się także w suplementach diety wspomagających opalanie w solariach i na słońcu.
Fotostarzenie jest procesem, który można i należy leczyć. Choć trudno przywrócić skórze stan sprzed fotouszkodzeń, istnieje wiele metod wspomagających jej regenerację i ochronę przed dalszymi uszkodzeniami. Nauka medyczna nieustannie poszukuje nowych sposobów zapobiegania i leczenia fotostarzenia, a zaawansowane metody fotoprotekcji pozwalają na skuteczne przeciwdziałanie jego negatywnym skutkom.
Katalog chorób